Alcun reflexiones super Interlingua e su promotion durante 50 annos per

Ingvar Stenström: Un recension.

Stanley Mulaik

Il ha duo historias imprimite de Interlingua que tote interlinguaistas qui se interessa in le conto de lor lingua va voler leger: Le un per Frank Esterhill Interlingua Institute, A history (in anglese) publicate per le Interlingua Instituto in 2000, e ora, le altere per Ingvar Stenström, Interlingua e su promotion durante 50 annos, publicate in 2008 per Lulu. Le prime per Esterhill, es scribite in un maniera impersonal e academic, con citations e apostillas e un scrupulositate de objectivitate. Ben que illo da un breve mais quasi detaliate description de evenimentos con IALA in Europa fin a 1939 e le subsequente movimento de IALA a Nove York e le labor linguistic terminante se in le Interlingua English Dictionary, su principal scopo concerne le Interlingua Instituto que esseva fundate in 1970. Non le minus illo da un conto de evenimentos in interlingua del perspectiva del Statos Unite, que in le prime annos esseva centrate super Dr. Alexander Gode. Del altere latere, le historia de interlingua per Stenström es minus formal, scribite in le prime persona del evenimentos in le fundation del movimento pro interlingua del perspectiva de Europa, e plus frequentemente in le paises Nordic de Svedia e Danmark, como Ingvar Stenström ha immediatemente experientiate los. Assi, si Esterhill es impersonal e objective, Stenström es personal e subjective, e plen de opiniones personal. Le Libro per Stenström es plus interessante con su impressiones de individuos con que ille ha laborate e ha incontrate in connexion con interlingua. Mais al mesme tempore, on debe rememorar que impressiones pote esser a vices erronee e incomplete. Mesmo importante es lo que Stenström non reporta, sovente proque ille non ha experientiate lo ni le documentos o non ha habite multe excambios con alcuno, o certe cosas non ha occurrite. In un certe senso le narrativa de Stenström dice multo super Stenström se mesme.

Un major facto que concerne le historia de interlingua es le existentia del Oceano Atlantic inter le Statos Unite e Europa. Per quasi tote le historia del disveloppamento de interlingua, illo ha essite un barriera al communication e transportation inter le Statos Unite ubi interlingua esseva disveloppate e Europa, ubi interlingua ha trovate le solo fertile pro le formation de un movimento.

Post 1939 le recerca a IALA esseva facite principalmente in le Statos Unite con solmente pauc contributiones de personas in Europa. Iste isolation a partir de Europa ha permittite a E. Clark Stillman, le Director de Recerca a IALA inter 1939 e 1943, a imponer un nove philosophia del interlinguistica super le idea que un lingua auxiliar poteva extraher le bases de su vocabulario del fundo commun in un serie de linguas como representantes del internationalismo terminologic currente. Esterhill cita un paragrapho scribite per Gode in Discussiones de interlingua per Alexander Gode (Wilgenhof, redactor, 1983) in que ille diceva: “Le contribution distinctemente nove in iste conception esseva que Stillman voleva disveloppar un strictemente objective methodologia de extraction. Le decision si o non un parola merita esser includite in le vocabulario international non debeva depender del judicamento e prejudicio subjective del constructor de un lingua auxiliar” (p. 20). Iste philosophia esseva ponite in le practica per le manual Interlinguistic Standardization per Stillman e Gode (1943), que guidava le labores del linguistas a IALA in le extraction e standardization del vocabulario. (Iste manual es disponibile a http://library.albany.edu/speccoll/findaids/ger107.htm).

Ben que Gode ha essite identificate como le autor de iste methodologia objective, que es equalmente describite in le Introduction al Interlingua-English Dictionary, in realitate il es Stillman qui esseva le fortia guidante de iste formulation, con Gode su assistante. Post le demission de Stillman in 1943 pro entrar le servicio del governamento in le Guerra Mundial II, Gode ha assumite le directorato del Division de Recerca a IALA e ha continuate con iste conception de interlingua fin a 1946. Como un Ph.D. in philologia (le germanica con specialization in le obras de Goethe), io es certe que ille non haberea laborate pro IALA sin le objective e ‘scientific’ methodologia a su base. Stillman ha ponite interlingua super un base que esseva respectabile intellectualmente e academicamente.

Gode ha facite palpabile e patente le ideas latente de un vocabulario international extractabile per un methodologia objective. Gode semper ha resistite ‘reformas’ basate super conceptions de lo que es desirabile in un lingua auxiliar, como, p.e., simplicitate, regularitate, logica, univocalitate, monosemia—que in application es sovente ideas subjective de specific individuos que introduce certe artificialismos in un lingua—mais ha acceptate correctiones basate super le factos linguistic del linguas fontal. Ille non poteva cambiar le factos historic al base del prototypes o del grammaticas del linguas fontal. Non le minus, interlingua ancora es simple e multo regular, malgrado le facto que simplicitate e regularitate non esseva explicitemente criterios in su formulation.

In contrasto al altere latere del Atlantico, pois que le existentia de interlingua ha essite discoperite in Europa, nos vide per le oculos de Ingvar Stenström, un confluentia de diverse individuos veniente a interlingua post 1951. Le grande majoritate de istos ha essite adherentes de altere linguas artificial e constructe. Alcunos ha essite inventores de linguas artificial, e le quadro per le qual illes videva linguas auxiliar es que illos es inventiones e assi pote esser modificate pro considerations a priori. De plus, on debe converter alteres a usar los, a fin que on haberea alcuno con que a parlar. Linguas constructe assi es quasi religiones, disseminate con le zelo missionari. Multes ha essite activistas in movimentos politic e syndical e illes videva le problema de interlingua como le necessitate de organizar le massas a su uso. E naturalmente in qualcunque effortio missionari on debe traducer documentos sacre—in iste caso dictionarios e grammaticas—in le linguas del ultime recipientes del evangelio. Tote iste specie de activitate esseva expendite in le servicio de interlingua, mesmo fin a hodie.

Ben que le dictionario e grammatica de interlingua producite per le effortios de Gode e Hugh Blair ha essite transferite al altere latere del Atlantico, lo que generalmente mancava in iste transferimento esseva le philosophia scientific e objective de Gode e IALA que interlingua non es un invention mais un extraction e registration patente de un realitate latente. Al minus illo non esseva recipite como importante. Io nota que Ingvar Stenström describe quasi necun interactiones personal inter Gode e ille. Certo, le prime ration pro isto es que Gode ha facite pauc viages a Europa e equalmente Stenström al Statos Unite pro visitar Gode. Mais Gode ha correspondite con plure interlinguaistas in Europa, tal que alcunos ha excambiate ideas con ille. Mais Stenström non face mention de isto in su caso personal. De plus ille non ha assistite al Tertie Congresso, Tours Francia, 1959 ubi le Manifesto de Interlingua per Gode esseva presentate. Iste essayo esseva un effortio de Gode pro clarificar le principios super le qual interlingua esseva disveloppate a IALA, a fin que le interlinguaistas europee saperea que interlingua—como concipite per su disveloppatores--non es solmente un altere lingua constructe, un invention guidate per ideas a priori de functiones e formas desirabile in un lingua auxiliar. E isto a me explica proque Ingvar Stenström frequentemente exprime positiones contrari a aquellos fundamental de Gode, e essente un major inseniante de interlingua stimula le surprisa per criticas basic de Gode.

A me Ingvar Stenström es le Sancto Paulo de Interlingua. Sancto Paulo non ha incontrate personalmente Jesus, ni esseva ille un membro del parve communitate de adherentes de Jesus alora sub le direction de Jacobo, le fratre e successor de Jesus, in Jerusalem, qui constitueva un movimento messianic judee. Mais Sancto Paulo ha create un nove religion, le christianismo, basate super su proprie vision personal de Christo, dante le romanos e grecos e alteres in le region circa le Mediterraneo un nove Deo in Jesus. Un question pro historicos concerne si Paulo esseva un heretico (al movimento in Jerusalem) o un sancto (a su adherentes).

In un maniera analoge, Stenström non ha sapite multo de Gode personalmente. Ille non indica un correspondentia extensive con Dr. Gode. Stenström pretende a adder doctrinas linguistic pro modificar le resultatos philologic de Gode. Ille introduceva in un articulo sue le doctrina que “Le IED esseva elaborate sub le direction de un philologo e un tal constata le existentia de vocabulos e lor significationes sin considerar le exigentias del leges del linguistica. Un linguistico (linguista professional, experto del linguistica) non haberea proponite "Le Vocabulario International tal qual” pro scopos communicative sin recommendar regulas pro seliger inter synonymos historica- o principialmente justificabile. Ille haberea monstrate le strategias pro evitar homonymos innecessari. In avantia.” (Formation de parolas). [Isto es de alcuno qui usa besoniar e besonio (appoiate per solmente duo variantes in le linguas fontal) al latere de necessitar, necesse, necessari, necessitate, e necessitose que ha variantes in quasi tote le linguas fontal.]

A Gode le objectivitate in methodo esseva de importantia primari. E un aspecto del objectivitate es a recognoscer e acceptar quando le objectivitate non produce formas unic mais plure. In tal casos on lista le optiones possibile e lassa al usator le libertate de selectionar de illos le un secundo su subjective preferentias in loco de imponer absolutemente le preferentias subjective del linguista. Le uso va resolver in tempore le problema. In certe respectos io pensa que Stenström exaggera le problema de synonymos e homonymos. De plus ille non es tanto consistente in vole supprimer homonymos quando ille accepta in interllingua le duplettos de ‘ille’ e ‘ille’ del pronomine personal mascule e del adjectivo e pronomine demonstrative, que in tote le linguas fontal es representate per parolas distincte (vide subto como Stenström los usa).

Assi le objectivitate como un principio mancava in le transferimento al altere latere del Atlantico. E per consequentia le interlinguaistas europee non habeva un principio pro tractar le problema del heterodoxia sin le fortia de sanctiones social que appare totemente arbitrari e injuste. E illo non lassa le libertate al individuo in casos ubi il ha plure optiones e on essaya imponer solutiones arbitrari super alteres. Sin le regula de lege applicate objectivemente il ha le injusticia. Stenström vole imponer un orthodoxia, que ille pretende es le uso de un vivente communitate, le adherents a interlingua. Mais su communitate non es homogenee e non es le communitate usate per Gode e IALA pro determinar le formas de interlingua: le communitates vivente del grande populationes parlante le linguas fontal. Mais si le parve communitate manca de regulas objective que es juste pro toto, illo deveni solmente le tyrannia del majoritate, e mesmo in nostre caso un tyrannia de un minoritate. Le alternativa de lassar le communitate evolver spontaneemente sin imponer regulas es le anarchia. Al contrario, le solution de Stillman e plus tarde Gode de basar interlingua super un realitate externe, si latente, facite patente in un maniera objective, esseva introducer formas que tote le mundo poteva acceptar como juste, proque necuno poteva imponer su preferentias personal e subjective super alteres. Le problema es como on pote poner isto in le practica. Como pote nos persuader le membros del communitate a acceptar le regulas objective del methodologia de interlingua?

Io va lassar iste question in le mente del lector pro un momento a fermentar durante que io tracta de un altere aspecto del historia per Stenström. Illo concerne le maniera superficial e subjective in que ille tracta questiones historic. Per exemplo, io refere a “Exploration de mythos” a paginas 103 – 106, que concerne Martinet e Gode e lor relationes professional. Martinet esseva le Director de Recerca empleate a IALA inter 1946 e 1948. Le prime “mytho” es super le dimission de Martinet de su position como Director de Recerca a IALA in 1948. Stenström non realmente dice lo que exactemente es le mytho. Le parola dimission ha duo sensos: “disempleamento” de un empleato per le empleator, e disempleamento voluntari del empleato. Le factos suggere que Professor Martinet simplemente ha acceptate un position multo prestigiose al Universitate Columbia in Nove York proque isto ha avantiate su carriera e a ha pagate plus que su salaria a IALA. Isto sembla natural. Mais certe contos suggere alcun amaritude in iste partita. Que es isto? Esterhill reporta le contentos de un littera trovate in le archivos de IALA que suggereva que quando le Universitate Columbia ha date Martinet le position, ille voleva continuar a laborar pro IALA al mesme tempore, mais al mesme nivello de salaria como ille reciperea de Columbia. Lawrence Morris, filio de Sra. Morris e tresorero de IALA ha scribite in iste littera que le requesta esseva inacceptabile e sin precedentia in le mundo de labor proque on non debe pagar un empleato le mesme que ille recipe in un altere empleo. Le dimission assi ha lassate alcun amaritude inter Martinet e le gerentia de IALA. Certemente Stenström ha vidite iste passage in le historia de Esterhill. Proque ha ille non discutite lo?

Le secunde mytho concerne le question de si o non Martinet esseva un occidentalista. Le accusation esseva facite per Ric Berger in su Doc. 202, “Historia de Interlingua” super le base de previemente funger como le redactor de Cosmoglotta, le periodico official del occidentialistas. Berger cita un littera al gerentes de occidental in 1937 per un occidentalista Sr. Poujet, qui diceva que Martinet ha adherite se a occidental. Alora ille cita un reporto a Berger (redactor de Cosmaglotta) de L. M. de Guesnet (un occidentalista in Paris [que io cognosceva per correspondentia]) de un reunion a su casa le 15 de septembre de 1945 de occidentalistas con Prof. Martinet. De Guesnet scribeva in occidental: “Il [Martinet] conosset Occ. per Poujet e es, in facte, un convictet Occidentalista benque il ne volet demascer se ante IALA, opinent que it es plus util indicar directives favorabil a Occ. quam monstrar se un partisan.” Berger equalmente cita un littera a ille de Gode in que Gode describe como ille poteva predicer in le majoritate de casos le formas final de parolas producite per Martinet per consultar le Radicarium [glossario de radices] de de Wahl (de occidental). A me lo que Berger scribe es credibile, malgrado le facto que io ha trovate su polemicas contra esperanto e occidental offensive e contraproductive, e su discussiones linguistic alquanto superficial. Le question que remane es proque Stenström crede que le resolution de iste mytho es a demandar del sposa de Martinet si o non su sposo esseva un occidentalista. Illa ancora vive e esseva post 2002 le Presidente del Union Interlinguista de Francia. Ben, ha ille demandate isto de illa? Ille non dice. Io crede que Martinet non esseva un occidentalista con carta de adhesion quando laborante pro IALA (ben que Berger cita un littera le 27 oct. 1948 de A. Matejka, Presidente del Occidental Union indicante que Martinet ja ha essite un adherente del Union mais ha dimissionate se del Union pro assumer su position a IALA). Mais io crede que ille esseva alora ancora un sympathizante de occidental. Isto ha essite un secreto celate a IALA. Io mesme ha meraviliate a certe parolas in le IED como “chassar”, que on non pote derivar per le technicas de IALA, mais que on pote trovar in le Radicarium de de Wahl. Esque iste parolas es parolas de Martinet que Dr. Gode ha fallite de purger del dictionario quando ille ha resumite le directorato de recerca in 1948 e ha retornate al archivos producite per su linguistas pro finir le dictionario?

Le tertie mytho: Le relationes inter Gode e Martinet. Io es de accordo con Stenström que le relationes inter Gode e Martinet esseva civil e professional. Mais Berger (Doc 202) cita un littera de Gode in que ille diceva simplemente: “Il es un facto historic que io ha apprendite multo ab Stillman e nihil ab Martinet (lo que non influentia mi amicitate personal pro o le un o le altere).” Mais Stenström vole suggerer que Gode ha dicite a Martinet que le idea de un lingua auxiliar es ‘absurde’. Possibilemente ille ha dicite alque como isto a Martinet, mais io pensa que sin recitar lo in contexto, il es impossible saper si o non que Stenström miscomprende le intento de Gode.

Le quarte mytho: le ultimatum de Gode. Le conto de isto que io ha audite in parte directemente de Gode, esseva que al mesme tempore que Martinet ha presentate su dimission a Sra.Morris pro assumer le position a Columbia, Gode esseva in le processo de venir a illa pro presentar su littera de dimission a fin que ille poteva acceptar un position al Universitate de Vanderbilt. Sra. Morris esseva alora in un position multo debile sin un Director de Recerca. Illa evidentemente ha demandate de Gode lo que ille voleva pro resumer le Directorato. E possibilemente frustrate per le continue interferentia de Sra. Morris in le passato, ille ha demandate complete autoritate super le completion del dictionario e possibilemente un bon salaria. Lo que Stenström cita del conto de Sra. Alice Sturges solmente reinfortia iste conto: sin luctar le controlo absolute super le natura del producto a partir de Sra. Morris, interlingua possibilemente non jammais haberea essite producite e publicate.

Un altere aspecto de isto es que Stenström semblava haber un preferentia pro Martinet in loco de Gode. In su Formation de parolas in interlingua Stenström dice concernente le synonymos e homonymos in le interlingua de IALA e le demission de Martinet: “Pro isto on debe regrettar que le professor André Martinet debeva preferer un professorato a un universitate (e ille esseva offerite plures a ille momento) ante un cooperation continuate con doctor Gode in le elaboration de Interlingua, que haberea devenite assi – io es certe – un medio de communication ancora plus efficace jam ab le initio”.

Io es certe que Gode non poteva cooperar super le principio de applicar principios a priori imaginate de lo que face un bon lingua al formulation de interlingua. Stillman e Gode ha rumpite le connexion de interlingua a altere linguas auxiliar constructe exactemente super iste puncto. Tote considerationes a priori de lo que es desirabile in un lingua auxiliar es subjective, super le qual il pote haber querelas sin fin. Melior es simplemente a observar lo que occurre in le linguas vivente e extraher e standardizar lo que es commun inter illes. Le factos linguistic determina le resultato. [Vide Gode, A. (1954) “The problem of function and structure in Interlingua”. Lectura presentate al Modern Language Association le 27 de decembre 1954, New York City].

Iste principio es rendite in le regulas de extraher formas con tres o plus variantes in le linguas fontal e standardizar los secundo prototypos que es formas historic o theoretic ancestral commun al variantes con le requiremento que necun sol variante pote determinar le prototypo con un characteristica unic a illo, si il ha tres o plus altere variantes con un altere prototypo commun (Introduction al IED, p. xxx, p. xxxix). Un grammatica objective minimal es rendite per retener tote functiones commun a totos e eliminar qualcunque function grammatical que es absente in al minus un lingua fontal. Le forma es determinate in un maniera similar al maniera de constatar le vocabulario per examinar le linguas fontal. Assi on non comencia con ideas de lo que es desirabile in un lingua auxiliar. Il ha necun preferentia a priori pro iste o aquelle function grammatical, e su forma es prototypic basate super le linguas fontal e lor ancestres.

Io ora vole concluder iste essayo con infelicemente un altere exemplo del tractamento superficial, de facto erronee, per Ingvar Stenström de un aspecto del historia de interlingua. Illo concerne me. A paginas 204-208 ille discute mi effortios depost 1961 a trovar un solution al problema del “plethora de particulas grammatical” in le IED. Io habeva discoperite que le ration proque Stillman e Gode ha decidite usar un lista complete de particulas latin esseva le fallimento de un studio malmente formulate in 1940 de Gode del 4 linguas fontal a render un sufficiente numero de particulas grammatical usante le regula de tres e le prototypos. Illes ha decidite usar particulas latin, que es quasi le mesme particulas como usate in le altere interlingua, latino sine flexione de Peano. In altere parolas illes debeva abandonar le principios objective del methodologia con le resto del vocabulario. Alora Dr. Gode ha facite clar a me que le particulas in [ ] in le IED esseva prendite de altere linguas auxiliar constructe a fin que adherentes de iste altere linguas poteva usar le IED in facer lor vocabularios plus international. Illes non esseva constatate con le methodologia. Io non va repeter detalios aqui del passos que ha conducite me a render finalmente in circa 1998 183 prototypos romance del particulas, usante un principio analoge al uso de germano e russo in render solutiones quando le original 4 linguas fontal non produce tres variantes. Io ha usate romaniano e catalano/occitano, minor linguas romance descendite del latino como linguas supplementari a cercar quando il non ha tres variantes de un particula in le 4 linguas fontal. (Alcuno qui pensa de iste problema va recognoscer que anglese, germano e russo ha quasi nihil a contribuer a su resolution, e como consequentia le particulas debe esser romance). Le justification pro isto es un "technica supplemental" describite in le General Report 1945 del International Auxiliar Language Association: Quando il non ha tres variantes con un commun senso international, cerca additional linguas que pote provider variantes, con le condition que al minus un del variantes es in un del linguas original de controlo. Le IED cita le uso de germano e russo in tal casos pro determinar le vocbulario del dictionario. Mais iste linguas non pote provider particulas grammatical que pote junger con aquellos in le original linguas de controlo. Le sol linguas que pote provider le particulas grammatical necessari es altere linguas romance, e istos es linguas romance minor. Io equalmente ha usate a vices un altere technica supplementari pro producer un solution plus recognoscibile quando malgrado toto, il ancora non habeva tres variantes, trovar le un variante con un forma plus recognoscibile que le resto con respecto a su senso.

Io rejecta le solution plus tarde de Gode a usar particulas que es prototypos con tres variantes in le 4 linguas fontal e usar particulas latin quando il non ha un solution con tres variantes. De necessitate le particulas latin in iste caso esserea le minus international de tote particulas latin proque illos es absente in le particulas del linguas moderne romance.

Ora io va ignorar le accusation facite per Stenström del dogmatismo in usar le technicas usate con le resto del vocabulario in resolver le problema del particulas. Isto es solmente un excusa pro facer lo que tu vole.

Io vole notar que si io esseva su inseniante e iste section de su libro esseva un essayo presentate a me, io darea le un F pro fallimento. Ille scribe “Stanley Mulaik ha lanceate ---usque hodie – 183 (!) nove particulas e mesmo nove formas de suffixos (-iera -> -era, [-iero -> -ero] le qual jam existe con un altere signification” p. 205.

Recentemente al lista de academiadeinterlingua, le 26 de martio 2009, Josu Lavin discoperiva le error in iste superficial tractamento de mi labor: “Ingvar (qui recipe iste littera) ha parlate in su libro de 183 mulaikismos!!! Isto es completemente falso [sic]. Io ipse ha comprobate que le mulaikismos es minus que NOVEM!!! Tote le alteres appare in le dictionarios de Piet Cleij e altere obras "orthodoxe"!!!”. Isto haberea essite obvie a Stenström si ille habeva legite in detalio mi lista de particulas in o mi Breve Grammatica de Interlingua o in Ha le IED errores? Lo que io ha facite es dar litteras de credito como prototypos a 174 particulas in le IED, 100 de que es in [ ]. Le novem particulas prototypic nove es aquelle, aqui, *aqueste, cima, joso, suso, mentre, fin a, fin que, e subto. [Le * indica que le parola es possibile, appoiate per romaniano, catalano/occitano, e le vocbularios archaic del espaniol e portugese, con partial appoio del italiano, e es trovate in dictionarios moderne de espaniol. Io non lo usa]. Io vole indicar que Josu Lavin e io frequentemente ha differentias de opinion super altere cosas, assi on non pote accusar le de esser mi discipulo.

Con respecto a –iera e –iero essente reimplaciate per –era, e –ero isto es proque le creation de iste nove suffixos per IALA es totemente artificial, que le formas correspondente a illos in francese o italiano que es lor ‘inspiration’ es equivalente in aquelle linguas a –era e –ero como formas feminin e mascule del suffixo pro “agente que rende o concerne”.

Io poterea scriber plus in mi defensa, mais isto es plus que sufficiente.

Ultra que le facto que le libro de Stenström ha tractamentos a vices subjective e superficial, si non erronee de su subjecto, le libro ancora provide un interessante e extensive conto del disvelopamento del movimento pro interlingua.